Rechten en het Plakkaat van Verlatinge

In 1581 besloten de staten generaal van de opstandige Nederlandse gewesten om Filips II als hun vorst af te zweren. Dit legden ze vast in een Plakkaat, dit is een open brief van de overheid, met de naam Plakkaat van Verlatinghe. Hierin stond onder andere dat de Spaanse koning niet langer trouw van de Nederlandse onderdanen verdiende.
Volgens de staten generaal kwam Filips die plicht om zijn onderdanen te beschermen niet na, maar onderdrukte hij hen juist. Hij werd daarom ook wel de tiran genoemd.
Ook had Filips het recht van zijn onderdanen geschonden op eerlijke rechtspraak. Zijn vertegenwoordiger Alva had Nederlanders laten wegvoeren en berechten volgens de Spaanse wetten, maar daar was Alva niet bevoegd voor. 

Het recht om Filips uiteindelijk af te zetten was gebaseerd op een geschrift van de Franse calvinist Beza, hij erkende dat vorsten hun gezag van God kregen. Maar onderdanen hadden volgens Beza wel het recht zich te verzetten tegen een tiran als vorst.

Rechten, reformatie en opstand

Karel V, de Habsburgse vorst die ook koning van Spanje was, had alle Nederlandse gebieden boven de rivieren in handen gekregen. Hij wilde meer macht in het bestuur en trad streng op tegen protestanten via centrale rechtbanken.

Zijn zoon, Filips II, ging daarmee door na zijn dood, maar onder zijn leiding groeide het verzet, vooral bij lagere edelen en bestuurders. Ondertussen begon het calvinisme, een nieuwe protestantse stroming, zich verspreiden in de Nederlanden. In 1566 hielden calvinisten kerkdiensten buiten de stadsmuren, dit heette hagenpreken.

Daarna begon de Beeldenstorm, wat wordt gezien als het begin van de opstand. Filips II stuurde de hertog van Alva naar de Nederlanden om met harde hand de boel weer onder orde te brengen. In 1568 begon Willem van Oranje de strijd tegen Alva en dus tegen de Spaanse overheersing. 
De opstandige gewesten besloten in 1579 samen te werken in de Unie van Utrecht. Ze wilden wel samenwerken, maar hun oude rechten en vrijheden wilde ze houden.

Willem van Oranje wilde dat iedereen zelf zijn geloof mocht kiezen, maar de calvinisten vonden dat lastig. Uiteindelijk spraken ze af dat er gewetensvrijheid kwam: je mocht geloven wat je wilde, als je er anderen maar niet mee lastigviel.

De Unie van Utrecht werd het begin van een soort federale staat. Toen de gewesten in 1581 officieel Filips II afzetten, zochten ze nog even naar een nieuwe vorst. Maar in 1588 besloten ze zelfstandig verder te gaan als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Begrippen:

Afzweren: onder ede verwerpen.
Plakkaat: een van de overheid uitgaande open brief.
Hagenpreek: preek in de openlucht.